مقدمه‌ای بر مفهوم اشتراک‌گذاری
لیزا گنسکی از مفهوم شبکه (mesh) برای آینده همه چیز خبر می‌دهد و اینکه هنوز مسیر زیادی طی نشده است. مفهوم شبکه به معنی آن است که مالکیت جای خود را به دسترسی (accessibility) و به اشتراک گذاشتن (sharing) دهد. ما سابقه طولانی در به اشتراک گذاشتن در مورد حمل‌ونقل، غذا و نوشیدنی در رستوران، پارک‌ها، سالن‌های کنسرت، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها داریم که بزرگ‌ترین آن کره زمین است. چند عامل ما را به سمت ایجاد شبکه (دسترسی و به اشتراک گذاشتن) پیش می‌برد.
- بحران اقتصادی باعث شده است تا در مورد هر چیز به نسبت هزینه‌ای که برایمان دارد دوباره فکر کنیم.
- رشد جمعیت و تمرکز در شهرها باعث کمبود فضا و امکانات برای همه شهروندان شده است.
- تغییرات آب‌وهوا جوامع را ملزم کرده تا به دنبال کاهش فشارهای ناشی از آن باشند.
- در حال حاضر بیشتر از هر موقع دیگر به افراد دیگر در سطح جهانی متصل هستیم.
چگونه می‌توان از فنّاوری ارتباط بدون سیم استفاده کرد تا انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از حمل‌ونقل را کاهش داد. چگونه می‌توان با انتخاب درست از این فنّاوری، یک سیستم جدید برای رشد اقتصادی توسعه داد و کاهش گازهای گلخانه‌ای را موجب شد؟
متأسفانه ما قادر نخواهیم بود تا انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا 80 درصد در 10 تا 15 سال آینده برای جلوگیری از انقراض بیش از 50 گونه به دلیل افزایش دما کاهش دهیم؛ و تنها نگاه مثبت به خودرو استفاده از نوعی از آن با مصرف بهینه سوخت است. با این روش اگر همین امروز دست‌به‌کار شویم تا 10 سال دیگر تنها قادر به کاهش 4 درصدی انتشار گاز co2 خواهیم بود و این کافی نخواهد بود.
راه چاره چیست؟ اشتراک‌گذاری در حمل‌ونقل ما را در مسیر درستی به سمت اهداف موردنظر پیش می‌برد. مالکیت خودرو شخصی به معنی پرداخت تمام هزینه و استفاده حداکثر 8 درصدی از آن است. بر این اساس، ما هزینه‌های خودرو و ساخت زیرساخت‌های شهری را برای 92 درصد عدم استفاده از خودرو متحمل می‌شویم؛ اما اشتراک‌گذاری خودرو به معنی آن است که به میزان نیاز به خودرو، هزینه پرداخت می‌کنیم.
امروز، تنها در مدت 30 ثانیه می‌توان یک خودرو رزرو کرد و رانندگی کرد. این امکان بدون فنّاوری بدون سیم قطعاً غیرممکن بود. همچنین برای ارائه‌دهنده خودرو هم امکان‌پذیر نخواهد بود.
در این مقاله به معرفی سه نوع اشتراک‌گذاری در حمل‌ونقل می‌پردازیم؛ اشتراک‌گذاری سفر (ridesharing)، کرایه و اجاره خودرو (car sharing) و اشتراک خودرو (carpooling). همچنین ایده‌هایی نو در قالب دو نوع اشتراک‌گذاری آخر بررسی می‌شود.
اشتراک‌گذاری سفر (ridesharing)
خدمات اشتراک‌گذاری سفر شامل خدماتی است که رانندگان به مسافران در قالب تاکسی اینترنتی ارائه میدهند و به درخواست سفر آنها در زمان مشخص از مبدأ به مقصد موردنظر پاسخ میدهند. در ایران می‌توان به شرکت‌های اسنپ و تپ سی اشاره کرد که این نوع خدمات را ارائه میدهند.
کرایه و اجاره خودرو (car sharing)
خدمات مربوط به اجاره و کرایه خودرو معمولاً به دو نوع انجام می‌شود. در نوع اول شرکت ارائه‌دهنده خدمات، خودرو خریداری کرده و آنها را در نقاط متراکم شهری پارک می‌کند و این امکان را به کاربران می‌دهد تا از آنها به‌جای خودرو شخصی استفاده کنند. به‌این‌ترتیب که شما در سایت آنها ثبت‌نام می‌کنید و یک هزینه ماهیانه عضویت می‌پردازید. سپس، هر وقت نیاز به خودرو داشتید، ساعت و مکان موردنظرتان را رزرو می‌کنید. در نهایتف یک خودرو به‌صورت دقیقه‌ای، ساعتی یا روزانه در اختیار شما قرار می‌گیرد تا کارتان را انجام دهید.
این نوع کسب‌وکار، تولیدی یا خدماتی به شمار می‌رود. در کسب‌وکار تولیدی یک محصول یا خدمت استاندارد و مشخص ارائه می‌شود که در طول زمان ثابت است. همچنین کرایه کنندگان خودرو ملزم به برگرداندن خودرو به مکان اولیه‌اش نیستند. آنها می‌توانند خودرو را پس از اتمام کارشان به نزدیک‌ترین ایستگاه تحویل دهند؛ که اصطلاحاً این نوع از کرایه خودرو به یک‌طرفه (one-way car sharing) معروف است.
مثال نوع اول
روبین چیس شرکت زیپ کار (Zip Car) را در سال 2000 بر اساس یک ایده کارآفرینانه باهدف به اشتراک گذاشتن خودرو تأسیس کرد. این شرکت آمریکایی در زمینهی فعالیت خودش کاملاً موفق بوده است. موارد مشابه این شرکت می‌توان به شرکت وی آی پی کارز (VIP cars) در انگلستان و ریدی راید (Ready Ride) در امریکا اشاره کرد.
شرکت زیپ کار از زمان تأسیسش تنها با حدود 1500 خودرو آغاز به کار کرد؛ و در سال 2016 این شرکت دارای یک بیلیون عضو فعال در 500 شهر و 9 کشور است که اعضای آن 10000 خودرو پارک شده در فضای پارک را می‌رانند. آنها به جای راندن 12000 مایل در یک سال (که یک شهروند آمریکایی به‌طور متوسط می‌راند)، تنها 5000 مایل در سال می‌رانند. این کاهش مسافت طی شده به دلیل آن است که قیمت اجاره خودرو 10 دلار در ساعت و 65 دلار در روز است. مردم خیلی سریع به قیمت واکنش میدهند و این باعث می‌شود که اعضا زمان انجام کارهای غیرضروری را به زمان دیگری موکول کنند و آنها را به همراه کارهای ضروری انجام دهند.
هر خودروی این شرکت جای 12 خودروی شخصی را می‌گیرد؛ و هر راننده به‌طور متوسط 80 درصد کمتر رانندگی می‌کند چون آنها هزینه آنچه استفاده می‌کنند را در لحظه میدهند و سعی در کاهش هزینه‌هایشان دارند.
اما مورد نوع دوم، مربوط به تطبیق بین عرضه و تقاضا است. در این حالت شرکت خودرویی خریداری نمی‌کند بلکه مالکان خودرو در سطح شهر خودروی خود را در مکان و زمان خاصی برای کرایه عرضه می‌کنند. از طرف دیگر تقاضای کاربران برای اجاره خودرو در مکان و زمان مشخص وجود دارد؛ بنابراین، هدف شرکت‌ها رساندن عرضه به تقاضای موجود است. همچنین کرایهکنندگان خودرو موظف‌اند تا خودرو را به مکان اولیه‌اش برگردانند؛ که اصطلاحاً این نوع از اجاره و کرایه خودرو به نفربه‌نفر (peer-to-peer car sharing) معروف است.
مثال نوع دوم
در سال 2011 شرکت بازکار (Buzzcar) در پاریس ایجاد شد و به کاربران اجازه می‌دهد تا خودروی شخصی خود را به دوستان و همسایگانشان اجاره دهند و جای سرمایه‌گذاری در خرید خودرو این بار سرمایه‌گذاری در جامعه اتفاق افتاد. اینترنت در دسترس و رایگان و یک بستر مشارکت باعث ایجاد این فرصت شده است. کاربران با شرکت همکاری کرده و وظیفه شرکت در یک کلمه ارائه محصول یا خدمات است.
چرا این شرکت بازکار نام‌گذاری شد؟ علت نام‌گذاری این شرکت، یادآوری کندوی زنبور بود که بر پایه مشارکت و همکاری است. درواقع، حمل‌ونقل به‌نوعی قلب شهرهای مدرن است و تقریباً اکثر مشکلات به آن برمی‌گردد. با توجه به ایجاد فرصت‌های اشتراک‌گذاری در حمل‌ونقل می‌توان حل مشکلات جوامع را با همکاری بخش‌های مختلف با یکدیگر امکان‌پذیر دانست.
در فرانسه 1000 خودرو به اشتراک گذاشته شد که 6000 نفر آنها را راندند. گاهی اوقات هماهنگی بین ارائه‌دهنده خودرو و اجاره‌کننده خودرو به بهترین شکل انجام می‌شود و آنها حتی روابط دوستانه ایجاد می‌کنند.
اشتراک خودرو (carpooling)
اشتراک خودرو به معنی متصل کردن رانندگان و مسافران با مبدأ، مقصد و زمان سفر یکسان به یکدیگر است.
مثال اشتراک خودرو
شرکت‌های گولوکو (GoLoCo)، پیک آپ پال (PickupPal)، زبیگو (Zebigo)، آوگو (Avego) و لیفت (Lyft) در این زمینه فعالیت دارند. این ایده ازآنجا آمده است که 75 درصد سفرهای شهر با خودروهای تک‌سرنشین است و تنها 12 درصد به‌صورت اشتراکی سفر می‌کنند. دلیل دیگر این ایده آن است که هزینه حمل‌ونقل در بسیاری از جوامع بالا است. به‌طور مثال، جامعه آمریکا 19 درصد درآمدشان را صرف حمل‌ونقل می‌کنند. این شرکت‌ها، اشتراک‌گذاری خودرو و سفر را با شبکه‌های اجتماعی و سیستم پرداخت آنلاین عملی کردند. درنتیجه، سفرها بازدهی بیشتر به همراه دارند. این ایده را می‌توان به‌عنوان یک واقعه اجتماعی مطرح کرد. چراکه اشتراک سفر با یک همسایه می‌تواند تعاملات اجتماعی را به همراه آورد.
از نتایج این ایده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سفرهای شهری با خودروهای تک‌سرنشین به 50 درصد کاهش‌یافته، تقاضا برای فضای پارکینگ، تراکم و انتشار گاز co2 کم شده است.
این صنعت در سراسر جهان در حال جذب کاربران است. روزانه یک‌میلیون سفر بیشتر به اشتراک گذاشته می‌شود که عملکرد آن در شبکه حمل‌ونقل معادل 2500 قطار پرسرعت است. شرکت‌های فعال در این حوزه نیازی به سرمایه‌گذاری در خرید خودرو ندارند و این صنعت با اشتراک‌گذاری ظرفیت اضافی ایجاد می‌شود.
مشکلات پیشرو
یکی از مسائلی که قابل‌توجه است تأمین امنیت خودروهایی است که به اشتراک گذاشته می‌شوند چراکه این نوع از کسب‌وکار برای شرکت‌های بیمه نو بوده و آنها دیدی نسبت به هزینه‌ها ندارند تا قیمتی برای خدماتشان ارائه دهند. دیگر آنکه لازم است بین عرضه و تقاضای موجود تعادل ایجاد شود؛ چراکه ممکن است وقتی‌که تقاضایی برای اجاره خودرو آنها وجود دارد، هیچ پاسخی از سوی مالکان خودرو ارائه نشود.
جمع‌بندی
مفهومی که در شبکه معنا دارد آن است که تلفات ما دارای ارزش هستند. 6 سال و 6 ماه طول کشید تا زیپ کار و وی آی پی کارز به ظرفیت 1000 خودرو برسند. مردم اجازه دادند تا همسایگانشان با پرداخت هزینه بین 1000 تا 7000 دلار در ماه از خودروی شخصی‌شان استفاده کنند.
اگرچه امروزه بیش از 50 شرکت اشتراک‌گذاری در حمل‌ونقل در سراسر جهان وجود دارد، اما هنوز راه زیادی در راستای اجرای عملی پربازده ازنظر تمامی جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و … در پیش داریم. در کشور ایران تنها اشتراک‌گذاری سفر توسعه‌یافته است و دید مردم نسبت به اشتراک‌گذاری خودرو بدبینانه است. تمایل به مالکیت بیشتر خودرو، عواقبی همچون ترافیک بیشتر، ساخت زیرساخت‌های بیشتر، آلودگی‌های زیست‌محیطی بیشتر و اتلاف وقت و انرژی و هزینه بیشتر را در پی دارد. امید است مدیران، سرمایه‌گذاران و دید عمومی به سمت اشتراک‌گذاری در حمل‌ونقل جلب شود تا به سمت جوامع پایدار پیشرویم.
منابع
